Οι δασώδεις πλαγιές του Ettersberg (Έτερσμπεργκ) βρίσκονται στο κέντρο της Γερμανίας, λίγα χιλιόμετρα βόρεια της Βαϊμάρης.
Ο Γκαίτε ταξίδευε συχνά σε αυτά τα μέρη και με τα χρόνια είχε αγαπήσει μια μεγάλη βελανιδιά, κοντά σε ένα ξέφωτο με απέραντη θέα στην ύπαιθρο.

Ένα φθινοπωρινό πρωινό του 1827 οργάνωσε κάτω από τη βελανιδιά ένα συμπόσιο και γέρνοντας πίσω στο κορμό της, ήπιε κρασί από ένα χρυσό κύπελλο και είπε: «Εδώ, ένα άτομο αισθάνεται υπέροχο και ελεύθερο, όπως θα έπρεπε να είναι πάντα».

Μετά το θάνατο του Γκαίτε σχηματίστηκε μια λατρεία γύρω από το πρόσωπο του. Θεωρήθηκε ο απόλυτος εκφραστής της γερμανικής ιδιοφυΐας και του ευρωπαϊκού ουμανισμού, οπότε ο θρύλος του αγαπημένου του τοπικού δέντρου επέζησε, μέχρι μια καλοκαιρινή μέρα, περισσότερο από έναν αιώνα μετά.

Εκείνη την ημέρα του 1937, μια ομάδα κρατουμένων οδηγήθηκε στα ίδια πυκνά δάση του Ettersberg, λίγα χιλιόμετρα βόρεια της Βαϊμάρης. Κάτω από σκληρές συνθήκες και με ελάχιστο εξοπλισμό, οι κρατούμενοι έκοψαν τα δέντρα για να δημιουργηθεί στο χώρο ένα στρατόπεδο.

Καθώς οι κρατούμενοι εργάζονταν μέρα με τη μέρα κόβοντας δέντρα για να χτίσουν τη δική τους μελλοντική φυλακή, οι φρουροί τους εντόπισαν μια βελανιδιά την οποία ταύτισαν με τη μυθική βελανιδιά του Γκαίτε.

Και έτσι το μεγάλο δέντρο, μόνο αυτό, έμεινε όρθιο στη μέση του στρατοπέδου που χτίστηκε γύρω του: δεν ήταν άλλο από το ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ.

Το τι έγινε για τα επόμενα επτά χρόνια εκεί μέσα πλέον το ξέρουμε. Κάποιους κρατούμενους μάλιστα τους κρέμασαν από τα κλαδιά του δέντρου, από τα κλαδιά της μυθικής βελανιδιάς του Γκαίτε. Κάποια στιγμή το δέντρο έδειχνε λες και είχε πεθάνει, έριξε τα φύλλα του και δεν έβγαλε ποτέ άλλα.

Είμαι σίγουρη ότι όσοι έχετε φτάσει την ανάγνωση μέχρι εδώ θεωρείτε ότι ότι αφηγούμαι κάποιο θρύλο, ένα παραμύθι.

Όχι. Η ιστορία που έγραψα παραπάνω είναι απόλυτα αληθινή. Το δέντρο του Γκαίτε, του συμβόλου του ευρωπαϊκού ουμανισμού το βλέπετε στη φωτογραφία αριστερά όπως στεκόταν, χωρίς φύλλα πιά, μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ. Τη φωτογραφία την τράβηξε κρυφά ένας κρατούμενος με μια κλεμμένη μηχανή.

Το ναζιστικό καθεστώς σαν να ακολούθησε τη μοίρα του δέντρου που σιγά-σιγά φυλλορροούσε και έμεινε να στέκει σαν νεκρό. Πράγματι. Τον Αύγουστο του 44 η αμερικανική Πολεμική Αεροπορία βομβαρδίζει το στρατόπεδο του Μπούχενβαλντ στοχεύοντας ένα παρακείμενο εργοστάσιο πυρομαχικών.

Υπήρξαν θύματα και ο τόπος έπιασε φωτιά. Κάηκε και το δέντρο το οποίο αποφάσισαν να κόψουν για καυσόξυλα.
Τότε ένας από τους κρατούμενους, ο Γερμανός Bruno Apitz που κρατούνταν εκεί ως κομμουνιστής, σχεδόν από ιδρύσεως του στρατοπέδου και είχε καταφέρει να επιζήσει μέχρι την απελευθέρωσή του, έκλεψε ένα κομμάτι από την καρδιά του κορμού του δέντρου του Γκαίτε και σκάλισε σε αυτό το έργο που βλέπετε στη φωτογραφία στα δεξιά.

Το έργο το ονομασε «Το τελευταίο πρόσωπο». Λίγο αργότερα, θα καταφέρει να το βγάλει από το στρατόπεδο. Σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Εθνικής Ιστορίας της Γερμανίας, στο Βερολίνο.

«Το τελευταίο πρόσωπο» μπορεί να θεωρηθεί το πρώτο μνημείο αυτό που χρόνια μετά θα κωδικοποιούνταν με τη λέξη Shoah/Σοά. Το πρόσωπο καταφανώς θρηνεί για όσα είδε να συμβαίνουν αλλά την ίδια στιγμή και για τη χαμένη ψυχή της Γερμανίας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης και όσα υποτίθεται ότι αυτή πρέσβευε.

Ο θρύλος της βελανιδιάς του Γκαίτε μέσα στο στρατόπεδο του Μπούχενβαλντ είναι γνωστός σε όσους έχουν διαβάσει λίγα παραπάνω για το Ολοκαύτωμα. Οι συνειρμοί και η ερμηνεία των συνειρμών αυτών είναι προφανής.

Ίσως να έχετε διαβάσει την πιο χαρακτηριστική τους διατύπωση στο υπέροχο κείμενο που εκφώνησε ο Ισραηλινός συγγραφέας Άμοζ Οζ το 2005, όταν βραβεύθηκε στη Γερμανία με το Βραβείο Γκαίτε και αναφέρθηκε, βέβαια, στην ιστορία της βελανιδιάς: «Οι Ναζί δεν κατέστρεψαν μόνο τους άλλους. Το μίσος τους κατέστρεψε την ίδια την ψυχή της Γερμανίας», είχε πει τότε ο Οζ.

Το μίσος καταστρέφει αυτόν που το θρέφει αλλά και την κουλτούρα, «την ψυχή», της κοινωνίας που το ανέχεται.

Ας μείνει και αυτό το μάθημα αιώνιο κτήμα της ανθρωπότητας.

Ιδιαίτερα στην παρούσα συγκυρία που το μίσος προς τον Εβραίο αναζωπυρώνεται με άλλο πρόσχημα αυτή τη φορά αλλά με τον ίδιο μένος και τον ίδιο κώδικα. Έχω τρομάξει με αυτά που διαβάζω. Από την οθόνη, ρέουν μπροστά στα μάτια μου λίβελοι αίματος με όρους μεσαιωνικούς copy/paste.

Ποτέ μου δεν θα σταματήσω να το επισημαίνω: όποιος πιστεύει ότι το μίσος προς τον Εβραίο δεν τον αφορά προσωπικά απλώς δεν έχει καταλάβει τίποτα.